Leven: omvallen of overeind blijven.
Film en filosofie 10

Nijmegen
Locatie Sanadome, grote conferencezaal
September - december 2022

Algemene inleiding

In deze cursus starten we steeds met een inleiding van een uur over de relevante filosofische kwesties; daarna 15 minuten pauze en dan bekijken we een film, waarna nog enige tijd resteert om de film te bespreken. Eventuele losse eindjes nemen we mee naar de volgende bijeenkomst. (De film start dus doorgaans om 11.30 uur.)

Films en filosofie

Er bestaan minstens drie typen films waarmee je filosofie aan de orde kunt stellen:
» Films die een filosofische kwestie als onderwerp hebben en dit met een beeldverhaal tot leven brengen. Voorbeelden hiervan zijn The Matrix (Cartesiaans scepticisme); Memento (de effecten van een falend geheugen); Minority Report (kun je verantwoordelijk zijn voor misdaden die je nog niet gepleegd hebt?); Inception (de logica van dromen). In geen van deze films draait het primair om het subjectieve perspectief van de personages — deze films willen vooral een filosofisch coherent verhaal vertellen, waar de kijker zich het hoofd over kan breken.
» Films die met hun materiaal iets filosofisch duidelijk maken over films. Bij dergelijke films gaat het om de typische manieren waarop iets overgebracht wordt, en om de manier waarop kijkers erin slagen dit te begrijpen (de fenomenologie ervan). We bespreken de films om hun eigen verdiensten, en leren iets filosofisch over kunst/film. We benaderen deze films als een artistiek onderzoek met filosofische relevantie. Dit soort films staat centraal in alle Film en filosofie-reeksen, maar soms zullen we het ook over een filosofische film hebben.
» Films die ons tonen wat het is om een bepaalde persoon met bepaalde eigenschappen te zijn en in de voorkomende gevallen bepaalde dingen waarschijnlijk of noodzakelijk te doen (zoals Aristoteles dat noemt in zijn Poëtica). Niet alleen vertellen die films zulke verhalen, ze brengen ook de psychologie over van wat het inhoudt om die persoon te zijn.

Wie het over film heeft, moet het over waarneming hebben. Anders dan teksten laat een film de gebeurtenissen zien en horen dankzij de technologische middelen van de camera en de microfoon. Die middelen reproduceren evenwel de wereld die zich voor de camera afspeelt, de werkelijkheid van het acteren. Hoe komen we dan bij de wereld van de fictie? Dit soort vragen loopt als een rode draad door deze cursussen.

Thematiek

Dieren leven. Ze hebben een leven en gaan dan dood. Dat geldt natuurlijk ook voor mensen, alleen leiden die hun leven ook. Dat wil zeggen, mensen weten dat ze dood gaan, ze herinneren zich wat hen is overkomen en ze maken plannen voor hun toekomst. We vragen ons af wat we moeten doen. Dit zijn morele vragen: wie wil ik zijn, waar kom ik vandaan, wat moet ik doen?
Dergelijke morele vragen komen op, net als hun antwoorden overigens, waar en wanneer we met elkaar omgaan. In de menselijke interactie leiden we ons leven. In die interactie worden we oook met onze talenten en gebreken geconfronteerd: anderen zien die voordat we er zelf hoogte van hebben. En dit is des te uitdagender wanneer de omstandigheden of je eigen gedrag je voor extra uitdagingen stellen.
Tragisch genoeg overzien we onze plannen, keuzen en handelingen niet volledig, waardoor we soms een verkeerd pas opgaan, een pad dat vastloopt. En soms leven we in omstandigheden — of komen er in terecht — die ons bij onze plannen hinderen. Het is hoe dan ook zaak om overeind te blijven en niet om te vallen.

Over Rob van Gerwen

Dr. Rob van Gerwen is senior docent en onderzoeker aan departement Wijsbegeerte (faculteit Geesteswetenschappen) van Universiteit Utrecht. Hij doceerde ook aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en de Hogeschool der Kunsten te Utrecht. Doceert aan de HOVO's van Nijmegen, Utrecht en Brabant, en aan kunstinstellingen in Den Bosch, Breda, Helmond en Eindhoven. Hij is directeur/eigenaar van Consilium Philosophicum.

Hij publiceerde 175 artikelen en negen boeken, over onderwerpen uit de filosofie van de kunst. Hieronder een met cum laude beoordeeld proefschrift, Art and Experience (1996); verder een boek over Richard Wollheims benadering van schilderkunst, bij Cambridge University Press (2001), en, bij het Centraal Museum in Utrecht, Kleine overpeinzingen. Over kunst kijken in het museum (2003). In 2016 verscheen bij uitgeverij Klement, zijn Moderne filosofen over kunst (tweede druk, 2017).
Eind 2018 verscheen, ook bij uitgeverij Klement, Zullen we contact houden. Hoe we de geest uit ons wereldbeeld verwijderen, over de tegenwerking van de subjectieve geest en onze verantwoordelijkheid door digitale technologie en het objectivisme van de moderne gemechaniseerde wetenschappen — onze eigen (objectieve) geest is daarvoor verantwoordelijk.
Hij schrijft momenteel een boek waarin hij een ethiek voorstelt over ons alledaagse morele denken en voelen, die niet over morele principes gaat, maar over de waarneembare (met andere woorden, de esthetische) aspecten van menselijke interactie.
In de achtergrond rondt hij ook een boek af over Kunst als een morele praktijk, en werkt hij nog altijd aan de esthetica van menselijke schoonheid, gelaatsexpressie en cosmetische chirurgie.
Via zijn websites vindt u onderwijsbeschrijvingen, artikelen, voordrachten en een weblog. Meer...

Over de cursus en de locatie

Locatie: Nijmegen, Sanadome, grote conferencezaal. Woensdag, 13:00 - 16:00 uur. Kijk voor de dagen in onderstaand weekschema.

Weekschema 2022

1. 21 september 2022 Uitgebluste docenten op een middelbare school

Film: Druk, 2020, Thomas Vinterberg (genre: drama, 111 min)

Hoe los je het op als je leerlingen je niet meer zien zitten? De vermeende saaiheid van Mikkelsen als docent (psychologisch, zelfvervullende voorspelling). En dan een wetenschappelijk artikel over hoe we aan een algemeen alcoholtekort lijden.

De plot van Druk

Uitgebluste docenten op een middelbare school vinden in een wetenschappelijk de oplossing voor hun probleem. Tot op zekere hoogte helpen ze zich overeind, of vallen ze toch om?

Met: Mads Mikkelsen, Thomas Bo Larsen, Magnus Millang, Lars Ranthe.

2. 28 september 2022
Wat is het om een vluchteling te zijn?

Film: The Other Side of Hope, 2017, Aki Kaurismäki (genre: drama, komisch, 100 min)

Hoe begin je een nieuw leven in een vreemde cultuur? Trouwens, moeten we ons niet eerst afvragen waarom dat moeilijk zou moeten zijn?

De plot van The Other Side of Hope

Een voormalig handelsreiziger en nu restauranthouder die van een spelletje poker houdt, wordt vrienden met een groep vluchtelingen, net aangekomen in Finland.

Met: Sherwan Haji, Sakari Kuosmanen, Ville Virtanen, Tommi Korpela, Kati Outinen

3. 5 oktober 2022 Op willen voeden in een woongemeenschap

Film: 20th century women, 2016, Mike Mills (genre: luchtig drama, 119 min)

Zowel grappige en luchtige, als hartverwarmende en ontroerende, maar vooral ook plausibele film over generatiekloof tussen Dorothea (Annette Bening) en haar zoon Jamie.

De plot van 20th century women

Een tiener en zijn moeder, die twee andere vrouwen vraagt haar te helpen bij de opvoeding in de tijd van liefde en vrijheid in zuid Californië in 1979.

Met: Annette Bening, Elle Fanning, Greta Gerwig.

4. 12 oktober 2022 Eenzaamheid en gekte op een vuurtoren

Film: The Lighthouse, 2019, Robert Eggers (Drama, Fantasie, Horror, 110 min)

Alleen met een gek op een ver eiland, hoe houd je je leven dan overeind?

De plot van The Lighthouse

Twee vuurtorenwachters proberen psychologisch overeind te blijven op een veraf gelegen, mysterieus New England eiland in de jaren 1890.

Met: Robert Pattinson, Willem Dafoe, Valeriia Karaman.

5. 19 oktober 2022 Abortus in tijden van onderdrukking

Film: 4 Months, 3 Weeks and 2 Days, 2007, Cristian Mungiu (drama, 113 min)

Ongewenst zwanger in een samenleving die je daar niet alleen niet bij helpt maar juist straffend op reageert, hoe leid je je leven dan?

De plot van 4 Months, 3 Weeks and 2 Days

Een jonge vrouw helpt haar vriendin met het organseren van een illegale abortus in 80er jaren Roemenië. in het Roemenië van 1987 heerst het wrede communistische regime van Ceausescu; geboortecontrole is illegaal en abortus een misdaad waar de doodstraf op staat. Gabita (Laura Vasliu) is bijna vijf maanden ongewenst zwanger en wendt zich in wanhoop tot haar kamergenoot en vriendin, Otilia (Anamaria Marinca) omwille van een illegale beëindiging van haar zwangerschap. Door de omstandigheden gedwongen gaan ze in zee met een mannelijke aborteur die ze eigenlijk niet willen, Bebe (Vlad Ivanov). Het verhaal drukt een donkere sociaal-politieke kritiek uit op het repressieve dictatoriale regime.

Met: Anamaria Marinca, Laura Vasiliu, Vlad Ivanov.

Geen bijeenkomst op 26 oktober 2022 vanwege herfstvakantie

6. 2 november 2022 Een jonge vrouw mismaakt door een "vriendje"

Film: Dirty God, 2019, Sacha Polak (drama, 100 min)

Verminkt, hoe blijf je dan overeind?

De plot van Dirty God

Jade, een jonge moeder in de bloei van haar leven, wordt door een zuuraanval zwaar verbrand. Haar gelaat is gereconstrueerd, maar haar schoonheid is weg door de littekens. Tamelijk zelfdestructief met relaties die instorten, moet ze drastische keuzen maken om haar leven weer op poten te krijgen.

Met: Vicky Knight, Katherine Kelly, Eliza Brady-Girard

7. 9 november 2022 Wraak

Film: The Killing of a Sacred Deer, 2017, Yorgos Lanthimos (genre: Drama, surrealisme, 121 min)

Surrealistische films als die van Lanthimos (en bijvoorbeeld Luis Bunuel) zijn overtrokken allegorieën voor invoelbare kwesties.
The Killing of a Sacred Deer gaat op deze manier over wraak om aangedaan onrecht. Hoe leg je dat aan en wat is wraak eigenlijk? Waarom menen we er recht op te hebben? Hebben we er misschien ook recht op?

De plot van The Killing of a Sacred Deer

Steven, een populaire chirurg, moet een ondenkbaar offer brengen wanneer zijn leven instort, als het gedrag van een adolescente jongen die hij min of meer geadopteerd heeft de verkeerde kant op gaat.

Met: Barry G. Bernson, Herb Caillouet, Barry Keoghan, Bill Camp, Colin Farrell, Nicole Kidman.

8. 16 november 2022 Kleine kinderen in een armoedige omgeving

Film: The Florida Project, 2017, Sean Baker (genre: knus drama, 111 min)

Arm, speels en vroegwijs, op straat rondzwervend en kattenkwaad uithalend, terwijl het paradijs (Disney World) onbereikbaar in de buurt ligt. We zien de wereld vanuit de optiek van Moonee. Iedereen in de buurt doet zijn best.

De plot van The Florida Project

Een zomerlang volgen we de vroegwijze zes jaar oude Monee en haar vriendjes die allerlei kattenkwaad uithalen in de buurt. Ze woont met haar 22-jarige opstandige moeder Halley (Bria Vinaite) in een flat in de buurt van Disney World. De flat wordt beheerd door Bobby (Willem Dafoe).

Met: Brooklynn Prince, Christopher Rivera, Willem Dafoe, Bria Vinaite

Weblog

Philosophy of the Arts, a blog by Rob van Gerwen