Utrecht
Niet te filmen, de moraal.
Film en filosofie 12
Nijmegen
Locatie: Ortho Linea Cronjéstraat 1, 6543 MK Nijmegen
11 September - 6 november 2024
Algemene inleiding
In deze cursus starten we steeds met een inleiding van een uur over de relevante filosofische kwesties; daarna 15 minuten pauze en dan bekijken we een film, waarna nog enige tijd resteert om de film te bespreken. Eventuele losse eindjes nemen we mee naar de volgende bijeenkomst.
Films en filosofie
Er bestaan minstens drie typen films waarmee je filosofie aan de orde kunt stellen:
» Films die een filosofische kwestie als onderwerp hebben en dit met een beeldverhaal tot leven brengen. Voorbeelden hiervan zijn The Matrix (Cartesiaans scepticisme); Memento (de effecten van een falend geheugen); Minority Report (kun je verantwoordelijk zijn voor misdaden die je nog niet gepleegd hebt?); Inception (de logica van dromen). In geen van deze films draait het primair om het subjectieve perspectief van de personages — deze films willen vooral een filosofisch coherent verhaal vertellen, waar de kijker zich het hoofd over kan breken.
» Films die met hun materiaal iets filosofisch duidelijk maken over films. Bij dergelijke films gaat het om de typische manieren waarop iets overgebracht wordt, en om de manier waarop kijkers erin slagen dit te begrijpen (de fenomenologie ervan). We bespreken de films om hun eigen verdiensten, en leren iets filosofisch over kunst/film. We benaderen deze films als een artistiek onderzoek met filosofische relevantie. Dit soort films staat centraal in alle Film en filosofie-reeksen, maar soms zullen we het ook over een filosofische film hebben.
» Films die ons tonen wat het is om een bepaalde persoon met bepaalde eigenschappen te zijn en in de voorkomende gevallen bepaalde dingen waarschijnlijk of noodzakelijk te doen (zoals Aristoteles dat noemt in zijn Poëtica). Niet alleen vertellen die films zulke verhalen, ze brengen ook de psychologie over van wat het inhoudt om die persoon te zijn.
Wie het over film heeft, moet het over waarneming hebben. Anders dan teksten laat een film de gebeurtenissen zien en horen dankzij de technologische middelen van de camera en de microfoon. Die middelen reproduceren evenwel de wereld die zich voor de camera afspeelt, de werkelijkheid van het acteren. Hoe komen we dan bij de wereld van de fictie? Dit soort vragen loopt als een rode draad door deze cursussen.
Thematiek
We zullen kijken naar films die duidelijk maken hoe moeilijk het is om grip te krijgen op onze alledaagse morele overwegingen die ons aller gedrag kenmerkt. We doen niet zomaar iets, maar overwegen wat we het beste kunnen doen, gegeven de omstandigheden en de aard van de betrokkenen en onze relatie met hen. Daarbij spelen retorische, psychologische en fenomenologische factoren een rol.
Eigenlijk zijn die in geen enkele andere kunstvorm zo goed over te brengen als in films. Daarbij komen dan wel nieuwe filosofische problemen op. Niet het geringste probleem is de vraag waar onze morele overwegingen eigenlijk over gaan, wat moraal eigenlijk is, en hoe weinig we hierbij redeneren over morele principes als vrijheid, autonomie, rechtvaardigheid.
Over Rob van Gerwen
Dr. Rob van Gerwen is senior docent en onderzoeker aan departement Wijsbegeerte (faculteit Geesteswetenschappen) van Universiteit Utrecht. Hij doceerde ook aan de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten en het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en de Hogeschool der Kunsten te Utrecht. Doceert aan de HOVO's van Nijmegen, Utrecht en Brabant, en aan kunstinstellingen in Den Bosch, Breda, Helmond en Eindhoven. Hij is directeur/eigenaar van Consilium Philosophicum.
Hij publiceerde 175 artikelen en negen boeken, over onderwerpen uit de filosofie van de kunst. Hieronder een met cum laude beoordeeld proefschrift, Art and Experience (1996); verder een boek over Richard Wollheims benadering van schilderkunst, bij Cambridge University Press (2001), en, bij het Centraal Museum in Utrecht, Kleine overpeinzingen. Over kunst kijken in het museum (2003). In 2016 verscheen bij uitgeverij Klement, zijn Moderne filosofen over kunst (tweede druk, 2017).
Eind 2018 verscheen, ook bij uitgeverij Klement, Zullen we contact houden. Hoe we de geest uit ons wereldbeeld verwijderen, over de tegenwerking van de subjectieve geest en onze verantwoordelijkheid door digitale technologie en het objectivisme van de moderne gemechaniseerde wetenschappen — onze eigen (objectieve) geest is daarvoor verantwoordelijk.
Hij schrijft momenteel een boek waarin hij een ethiek voorstelt over ons alledaagse morele denken en voelen, die niet over morele principes gaat, maar over de waarneembare (met andere woorden, de esthetische) aspecten van menselijke interactie.
In de achtergrond rondt hij ook een boek af over Kunst als een morele praktijk, en werkt hij nog altijd aan de esthetica van menselijke schoonheid, gelaatsexpressie en cosmetische chirurgie.
Via zijn websites vindt u onderwijsbeschrijvingen, artikelen, voordrachten en een weblog. Meer...
Over de cursus en de locatie
Locatie: Ortho Linea Cronjéstraat 1, 6543 MK Nijmegen. Woensdag, 13:00 - 16:00 uur. Kijk voor de dagen in onderstaand weekschema.
Weekschema 2024
1. 11 september Vrijkomen en opnieuw beginnen
Film: Il ya longtemps que je t'aime, 2008, Philippe Claudel (genre: moreel drama, 115 min)
Raakt je schuldgevoel op in de gevangenis, hoe zien de "vrijen" je, (hoe) laat je jezelf zien?
De plot van Il ya longtemps que je t'aime
Juliette probeert in het gerede te komen met haar familie en de samenleving na vijftien jaar gevangenisstraf uitgezeten te hebben.
Met: Kristin Scott Thomas, Elsa Zylberstein, Serge Hazanavicius.
2. 18 september Vrijzinnig en immoreel
Film: L'Innocente, 1976, Luchino Visconti (historisch en moreel drama, 123 min)
Extravagant, decadent, immoreel, de rijke aristocratie.
De plot van L'Innocente
Tullio Hermil, een chauvinistische aristocraat die zijn minnares verkiest boven zijn vrouw. Wanneer hij gelooft dat ze ontrouw is geweest, wordt hij toch weer verliefd op zijn vrouw.
Met: Giancarlo Giannini, Laura Antonelli, Marie Dubois.
3. 25 september Immigreren en dan arriveren.
Film: Tori et Lokita, 2022, gebr. Dardenne (genre: immigratie, 88 min)
Hoe bouw je een leven op in een vreemde taal en cultuur? Is alles gedaan wanneer je eenmaal bent aangekomen?
De plot van Tori et Lokita
Twee illegale Afrikaanse immigranten, Tori (11 jaar) en Lokita (16 jaar) doen zich als broer en zus voor om voor Lokita papieren te regelen. Om het hoofd boven water te houden koerieren ze kleine hoeveelheden drugs voor een Italiaanse chefkok, die Lokita ook seksueel misbruikt. De kinderen moeten ook de gewetenloze smokkelaars nog betalen die hen Belgi\"e binnen smokkelden. Omdat Tori als `heksenkind' asiel heeft gekregen heeft hij wel papieren. De instanties eisen een DNA-test, die uiteraard niet gaat helpen, dus regelt Lokita een vals paspoort, maar de ellende stapelt zich alleen maar verder op.
Met: Pablo Schils, Joely Mbundu, Alban Ukaj.
4. 2 oktober Hoe laat je dingen zien
Film: Pickpocket, 1959, Robert Bresson (genre: misdaad, 73 min)
Bresson toont de narratieve essentie van mensen, dingen en gebeurtenissen.
De plot van Pickpocket
Michel meent dat intelligente mensen het recht hebben bezit te herverdelen en besluit te gaan zakkenrollen. De politie houdt hem in de gaten terwijl hij zich bij een zakkenrollersbende aansluit.
Met: Martin LaSalle, Marika Green, Jean Pélégri.
5. 9 oktober Leven
Film: 35 Rhums, 2008, Claire Denis (genre: drama, 95 min)
De plot van 35 Rhums
De relatie tussen een vader en zijn dochter wordt gecompliceerd door de komst van een mooie jongeman.
Met: Alex Descas, Mati Diop, Nicole Dogué, Grégoire Colin.
6. 16 oktober Hoe toon je grensoverschrijding?
Film: The Assistant, 2019, Kitty Green (genre: drama, 87 min)
De plot van The Assistant
Jane, net afgestudeerd, met het verlangen om filmproducent te worden, heeft een droombaan gekregen als junior assistent voor een machtige filmproducent. Haar dagen zijn niets bijzonders -- koffiezetten, lunch bestellen, reisaccommodaties organiseren en de telefoon bedienen. Maar in haar dagelijkse routine krijgt Jane meer en meer in de gaten dat alle aspecten van haar werk door misbruik gekleurd worden, een opeenhoping van vernederingen.
Met: Julia Garner, Owen Holland, Jon Orsini.
Geen bijeenkomst op 23 oktober vanwege herfstvakantie
7. 30 oktober Schuld en vermijding
Film: A Good Person, 2022, Zach Braff (genre: goedheid, 128 min)
Hoe leid je je leven, waaruit bestaat je alledaagse morele deliberatie?
De plot van A Good Person
Allison, betrokken bij een ongeluk waarin de familie van haar verloofde het leven laat, raakt door de schok verslaafd aan Oxycodon.
Met: Florence Pugh, Morgan Freeman, Celeste O'Connor.
8. 6 november Hoe vertel je het, waar gaat het over?
Film: Sibyl, 2020, Justine Triet (genre: Liefde, verhaal, 100 min)
Wat is echt: de therapeut, de verhalen die ze hoort, het verhaal dat ze schrijft? Hoe achterhaal je de werkelijkheid van je leven?
De plot van Sibyl
Een vastgelopen psychotherapeut waagt zich aan haar oude passie, een boek schrijven. Sommige cliënten blijven min of meer in behandeling, een ervan, een actrice, compliceert Sibyls plannen.
Met: Virginie Efira, Adèle Exarchopoulos, Sandra Hüller, Gaspard Ulliel.